KÍCH CỠ TELOMERE LÀ VẤN ĐỀ
Có một từ được bàn tán trong các hội thảo chữa lành và sống thọ, từ các chương trình bán hàng hứa hẹn đẩy lùi lão hóa và tăng cường sinh lực, tới các quảng cáo gợi ý rằng tương lai là một viên thuốc bách bệnh bạn có thể mua trên Internet, chủ đề đột nhiên khiến mọi người có vẻ giống các chuyên gia DNA là chủ đề về Telomere. Telomere là gì, và chúng làm gì cho chúng ta thực sự là đơn giản. Tuy nhiên, điều chúng có thể làm được cho chúng ta thật là kỳ diệu.
Tương tự cách một chóp nhựa bảo vệ điểm cuối của dây giày để dây không bị sờn theo thời gian, các telomere là chuỗi DNA đặc biệt bảo vệ điểm cuối của nhiễm sắc thể của chúng ta khi các tế bào của chúng ta liên tục phân chia. Với người, chuỗi DNA đặc biệt này xuất hiện như mã DNA lặp lại TTAGGG, TTAGGG, TTAGGG và cứ như thế. Các chữ cái này là viết tắt cho 4 thành phần cơ bản hình thành DNA của chúng ta: cytosine (C), guanine (G), adenine (A), and thymine (T). Chuỗi này là “vật liệu” hình thành chóp bảo vệ như dưới hình 5.1
Hình 5.1. Diễn giải này chỉ ra cách các telomere bị rút ngắn sau mỗi đợt chia tế bào đến khi chúng không còn hỗ trợ quá trình được nữa. Các nhà khoa học tin rằng việc rút ngắn telomere của chúng ta là đồng hồ sinh học dẫn đến tuổi già và thậm chí tử vong.
Khi một tế bào phân chia, các nhiễm sắc thể được sao chép nhờ đó hai tế bào mới có thể được tạo ra từ tế bào gốc (sự tái tạo), cơ chế sao chép chỉ đọc một điểm nhất định trong DNA và rồi ngừng lại, trước khi nó thực sự đạt tới điểm cuối của dây. Đây là nơi telomere xuất hiện. Telomere là một giảm xóc của mã bổ sung xuất hiện sau thông tin quan trọng của nhiễm sắc thể. Vì thế, khi cơ chế sao chép dừng, nó dừng telomere, nơi bản sao không hoàn chỉnh là vô hại, thay vì có hại trong bản thân DNA. Theo cách này, telomere chịu gánh nặng của sang chấn đi kèm với phân chia tế bào. Đây là chương trình của tự nhiên nhằm đảm bảo rằng gen của chúng ta được sao chép hoàn chinh và thông tin quý mà tế bào chứa đựng vẫn còn nguyên và không ảnh hưởng đến hậu duệ.
Nếu vì một số lý do, cơ chế này không tồn tại, quá trình sao chép sẽ dừng bất kỳ lúc nào trong quá trình hướng dẫn DNA quan trọng, chẳng hạn như thông tin cần tạo ra một hệ thống miễn dịch mạnh, và tế bào mới sẽ có bản thiết kế không hoàn chỉnh để hoạt động. Sự sao chép không hoàn chỉnh sẽ biểu thị như là lỗi gen, dẫn tới bệnh tật, ốm yếu, lão hóa và tuổi già. Nhưng nhờ có telomere, điều này không xảy ra.
Với chức năng này, rõ ràng lý do độ dài của telomere rất quan trọng. Chừng nào chúng còn đủ dài để giữ mã DNA nguyên vẹn thì chúng ta phân chia tế bào khỏe và quan trọng, các tế bào với chức năng chúng là.
Về cơ bản, telomere của chúng ta bị rút ngắn theo thời gian. Ví dụ, tại thời điểm sinh ra, độ dài bình quân của telomere của chúng ta là đâu đó giữa 8.000 và 13.000 đơn vị (cặp cơ bản). Khi chúng ta già, chúng dần trở nên ngắn hơn, và chúng ngắn dần theo cách có thể dự đoán được. Vào tuổi 35, telomere của người trưởng thành điển hình, sống một lối sống kiểu phương Tây, bị giảm xấp xỉ 29%, khoảng 3000 đơn vị. Độ dài của telomere không cố định.
Các thống kê trên mô tả điều xảy ra nếu chúng ta không làm gì để hỗ trợ sức khỏe telomere của mình. Tin tốt là chúng ta có thể làm điều gì đó. Chúng ta có thể làm nhiều thứ. Vì thế, các nhà khoa học hiện nay thừa nhận rằng tốc độ, mức độ mà các telomere của chúng ta bị rút ngắn phụ thuộc vào chúng ta và một số nhân tố chúng ta ảnh hưởng thông qua lựa chọn lối sống của mình. Những nhân tố này gồm những thứ quen thuộc như chế độ ăn, tập luyện, ngủ cũng như là các nhân tố gây hại như thuốc và cồn. Chúng cũng gồm nhân tố ít được xem xét là cảm xúc tiêu cực, tình trạng stress có thể bắt đầu từ các vấn đề thiếu tình yêu thương bản thân và sự tự tin.
Trong năm 2009, giải Nobel trong sinh lý học hay thuốc được trao cho 3 nhà khoa học: Elizabeth H. Blackburn và Carol W. Greider, từ trường đại học California at Berkeley, và Jack W. Szostak, từ trường y Harvard. Giải thưởng dành cho phát minh năm 1984 về một enzyme trực tiếp liên quan đến telomere trong cơ thể chúng ta, đặc biệt giúp sửa chữa, trẻ hóa, và kéo dài telomere. Tên của enzyme nói lên câu chuyện, được gọi là telomerase, nó liên quan đến điểm cuối của nhiễm sắc thể, tại nơi telomere xuất hiện. Phát hiện về mục đích của telomerase được mô tả rõ nhất trong thông báo báo chí:
Elizabeth Blackburn và Jack Szostak phát hiện rằng chuỗi DNA đơn nhát trong telomere bảo vệ các nhiễm sắc thể khỏi thoái hóa. Carol Greider và Elizabeth Blackburn xác định telomerase, enzyme hình thành DNA telomere. Phát hiện này giải thích cách điểm cuối của các nhiễm sắc thể được bảo vệ bởi telomere, và chúng được xây dựng bởi telomerase. Nếu các telomere bị rút ngắn, các tế bào già. Ngược lại, nếu hoạt động telomerase cao, độ dài telomere được duy trì và sự lão hóa cấp độ tế bào ngưng lại.
Phát hiện telomerase đột nhiên mở cánh cửa tới các khả năng to lớn mới của công tác chữa lành và tuổi thọ. Như thường lệ, trước khi áp dụng vào con người, các cuộc nghiên cứu đầu tiên được tiến hành trên chuột phòng thí nghiệm. Mặc dù một con chuột dĩ nhiên khác con người về mặt sinh học, cách các tế bào của chuột phân chia và cách sự phân chia này bị chi phối tương tự cho chúng ta. Kết của của các nghiên cứu gây ngạc nhiên.
Một bài báo năm 2010 xuất bản trong tạp chí Nature nổi tiếng nói về kết quả nghiên cứu. Nhân đề của bài báo ngắn và trực tiếp: “Telomerase đảo ngược quá trình lão hóa.” Câu đầu tiên của bài báo đặt ra các khả năng sau đó, khẳng định “lão hóa sớm có thể được đảo ngược bằng cách tái kích hoạt một enzyme (telomerase) bảo vệ chóp của các nhiễm sắc thể, một nghiên cứu ở chuột cho thấy.”
Tạp chí Nature mô tả cách một nhóm chuột được nuôi đặc biệt theo cách khiến chúng phát triển mà không có telomerase trong cơ thể khi phát triển. Kết quả là, không có enzyme có thể sửa telomere, các nhiễm sắc thể bị rút ngắn nhanh chóng, chuột lão hóa nhanh hơn tốc độ thông thường. Không ngạc nhiên, khi chuột lão hóa, chúng phát triển các tình trạng tương tự mà chúng ta thường gặp ở người gồm tiểu đường, béo phì, thần kinh.
Lý do những con chuột này được quan tâm bởi vì điều xảy ra tiếp theo. Chúng cũng được nuôi đặc biệt để có enzyme telomerase tái kích hoạt khi chúng trưởng thành. (Điều này kèm theo bằng cách dùng một loại hóa chất gọi là 4-OHT.) Sau khi trưởng thành, chuột được nuôi một tháng để có được mô tả như ở trên.
Nhà nghiên cứu hàng đầu mô tả kết quả như là “một hiệu ứng Ponce de Leon gần,” chỉ ra người thám hiểm Tây Ban nha và hành trình huyền thoại của ông cho Suối nguồn tươi trẻ. Các điều kiện liên quan đến tuổi tác của chuột trưởng thành không chỉ được ngăn ngừa, mà chúng còn bị đảo ngược! “Tinh hoàn bị teo phát triển trở lại bình thường và chuột lấy lại khả năng sinh sản,” bài báo khẳng định. “Các cơ quan khác, chẳng hạn lá lạch, gan, và đường ruột phục hồi từ tình trạng thoái hóa. Nhịp telomerase trong 1 tháng cũng đảo ngược lão hóa trong não bộ.
Kết quả nghiên cứu này giờ đây được nhân rộng và lặp lại nhiều lần và báo cáo ở nhiều tạp chí khoa học hàng đầu. Mỗi nghiên cứu tiếp cận lão hóa của tế bào từ một góc độ mơi khác và kiểm tra vai trò của telomerase, telomere và tuổi tác theo cách khác nhau. Cho dù như vậy, chúng luôn nói với chúng ta điều tương tự. Sự xuất hiện của telomerase tích cực trong cơ thể là nhân tố chính trong việc ngưng và đảo ngược tuổi tác và sự thoái hóa diễn ra trong quá trình lão hóa.
Với những nghiên cứu này, lần đầu tiên mối quan hệ giữa telemerase và tuổi thọ được xác nhận ở chuột. Kể từ đó, kết quả cũng được áp dụng cho người. Trong khi những nhân tố trên cả độ dài của telomere, chẳng hạn lối sống, môi trường và dinh dưỡng rõ ràng góp phần vào toàn bộ tuổi thọ, mối quan hệ giữa tuổi tác và độ dài của telomere dường như không thể chối cãi và cho chúng ta biết 3 điều:
- Telomere dài hơn xuất hiện ở người có tuổi thọ dài hơn.
- Telomerase là enzyme xây dựng, trẻ hóa và kéo dài telomere.
- Việc kích hoạt telomerase của cơ thể ngừng sự phá hủy và sửa chữa telomere đã bị tổn thương.
Độ dài telomere giờ đây được chấp nhận như một chỉ số sinh học, dấu hiện đo lường được, về tuổi thọ dự kiến ở người. Chúng ta biết rằng chỉ số này có thể bị ảnh hưởng, thay đổi chủ động theo cách mới và tích cực.
Phát hiện của 3 nhân tố trên liên quan đến telomere và tuổi thọ đã mở ra cánh cổng cho nghiên cứu mới, một ngành coaching lối sống hoàn toàn mới, bán các sản phẩm dinh dưỡng và bổ sung đặc biệt để kéo dài telomere của chúng ta với sự hứa hẹn về sức khỏe và tuổi thọ.
MỐI QUAN HỆ GIỮA STRESS VÀ TELOMERE
Ngay cả trước khi nhà sinh học phân tử Carol Greider Ph.D và cộng sự của ông phát hiện ra enzyme telomerase và xác định khả năng đảo ngược quá trình rút ngắn telomere của nó, các nhà khoa học cũng cực kỳ quan tâm với vai trò mà telomere đóng góp trong quá trình lão hóa. Trong một bài báo xuất bản trên viện khoa học quốc gia vào năm 2004 tổng hợp mối quan hệ giữa telomere và stress: “Telomere đẩy nhanh quá trình rút ngắn khi bị stress trong cuộc sống.” Mặc dù tiêu đề bài báo nghe phức tạp, nhưng thông điệp của nó lại đơn giản. Nó khẳng định “stress mãn tính ăn mòn telomere, làm suy yếu sao chép DNA, và vì thế đẩy nhanh lão hóa.”
Chìa khóa trong đây là từ mãn tính. Đây là loại stress tiếp tục diễn ra mà không có giải pháp nào, đây là một sự phân biệt quan trọng khi chúng ta nghĩ về vai trò của stress trong đời sống của chúng ta.
Mỗi chúng ta trải nghiệm ít nhiều stress liên quan đến điều gì đó chúng ta a) Cần để sinh tồn, như thực phẩm, nước hay chăm sóc y tế. b) cần tạo ra một văn phòng hay môi trường làm việc, hay c) trải nghiệm như là một vấn đề chúng ta cần giải quyết trong mối quan hệ cá nhân hay công việc. Thật thú vị, mỗi người khác nhau diễn giải các sự kiện khác nhau như các hình thức stress khác nhau.
Tất cả chúng ta đều nghe về từ stress tích cực. Đây là loại stress người sáng tạo thường cảm nhận khi phản ứng với một hạ chót hay áp lực sáng tạo hay sản xuất ra thứ gì đó để đáp ứng một nhu cầu hay mục tiêu nhất định. Một nghệ sỹ dưới áp lực tạo ra những bức tranh cho buổi khai trường phòng tranh, một nhân viên văn phòng làm bản báo cáo tài chính đến hạn, một nhà văn đáp ứng hạn của nhà xuất bản.
Trong những tình huống này, hóc môn stress cơ bản là adrenaline, norepinephrine và cortisol trở thành năng lượng thúc đẩy sáng tạo và giải quyết vấn đề. Khi giải pháp mới xuất hiện, mục tiêu dường như trong tầm tay, cảm giác bị stress giảm đi, và hóc môn stress giải tán.
Ở đây chìa khóa cho stress tích cực: nó tạm thời và hậu quả của hóa chất stress rất ngắn. Khi chúng ta gần tới mục tiêu của mình, chúng ta có thể nói rằng chúng ta “thấy ánh sáng cuối đường hầm.” Điều này tạo cho chúng ta một kinh nghiệm tích cực.
Cách chúng ta cảm nhận rất khác so với khi chúng ta ở trong tình huống dường như không có ánh sáng cuối đường hầm, không có lối thoát stress. Khi một tình huống dường như cực kỳ vô vọng, đôi khi chúng ta thậm chí không thể thấy bản thân đường hầm. Ví dụ, làm việc cho một công ty lớn nơi chúng ta cảm thấy giống như mình chỉ là một công cụ trong tay của CEO, có thể tạo ra loại stress này. Trong tình huống như thế này, dĩ nhiên bất kể chúng ta làm việc vất vả như thế nào hàng ngày hay sáng tạo ra sao khi làm việc, tình trạng thất vọng, mệt mỏi, hay thậm chí tổn thương có thể sẽ không thay đổi. Cho dù chúng ta làm gì, vất vả ra sao, hay làm tốt việc như thế nào, sự thất vọng của chúng ta vẫn còn nguyên. Trong những tình huống như thế này, stress có thể thành mãn tính và gây hại.
Cảm giác vô dụng từ loại trải nghiệm này châm ngòi cho một phản ứng hóa học trong cơ thể của bạn gọi là phản ứng tấn công hay bỏ trốn. Trong cơ chế này, xung lực sinh tồn về mặt sinh học của chúng ta được kích hoạt và châm ngòi cho các hóc môn stress ở mức độ cao hơn để chuẩn bị cho chúng ta: tìm cách an toàn hay thoát giống như địa ngục đến khi chúng ta thoát khỏi đe dọa. Loại phản ứng này có thể có ích nếu chúng ta ở kỷ nguyên đá cuối cùng và phải đối diện với một con hổ, trong môi trường văn phòng và gia đình như hiện này nó tạo cho chúng ta một loại trải nghiệm hoàn toàn khác.
STRESS CỔ XƯA TRONG THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI
Khi tổ tiên của chúng ta thoát khỏi con hổ một cách thành công, họ thở dốc khi nghỉ bên tảng đá lớn, ít nhất một lúc tình trạng stress của họ được giải quyết. Mức hóc môn stress trong cơ thể họ sẽ bắt đầu giảm khi nhịp tim chậm và quay về bình thường. Sau một vài giờ tương đối an toàn, họ sẽ trung hòa mức hóc môn stress cao trong cơ thể.
Trong tình huống nguy hiểm kiểu này, các hóc môn stress của chúng ta hỗ trợ tốt bằng cách xuất hiện khi chúng ta cần chúng với số lượng lớn trong thời gian ngắn. Nhưng tình huống này không thực sự diễn ra trong đời sống của chúng ta hiện nay. Trong thế giới hiện đại, chúng ta không thường bị đe dọa bởi động vật khác. Thay vì đó, stress của chúng ta thường đến từ tình huống nơi chúng ta cảm thấy mắc kẹt, bị tổn thương và cần sự giúp đỡ. Trong trường hợp này, giải pháp không phải tháo chạy và bỏ trốn.
Đây là nơi các vấn đề xuất hiện. Một mặt, cơ thể tăng mạnh các hóa chất cơ bản để chạy, trốn hay chiến đấu, mặt khác chúng ta thường chẳng thể làm điều gì. Nó giống như lái một chiếc xe hơi với một chân nhấn ga, sẵn sàng đi, và chân kia nhấn phanh cùng lúc. Động cơ được tăng tốc tối đa và chúng ta không di chuyển.
Khi nguồn gốc của cơn stress của chúng ta là công việc ổn định chi trả các nhu cầu nhưng không có đam mê, hay mối quan hệ 15 năm chúng ta cảm thấy mắc kẹt trong đó nhưng vẫn duy trì sự an toàn cho chúng ta và lũ trẻ, thì chúng ta không thể chạy trốn. Ít nhất, nó không giống cách tổ tiên của chúng ta làm khi họ tìm thấy nơi trú ẩn dưới một tảng đá.
Trong thế giới hiện đại của chúng ta, tảng đá nơi chúng ta ẩn nấp ở đâu? Nếu chúng ta không tìm ra cách cảm thất an toàn và loại bỏ stress ra khỏi cuộc sống hàng ngày, các nghiên cứu nói với chúng ta rằng stress không giải quyết được sẽ bắt đầu biểu lộ trong các cách tác động tiêu cực tới các telomere của chúng ta. Khoa học đã mô tả mối quan hệ này rõ ràng, thậm chí hậu quả của stress chẳng cần đến khoa học.
Khi ai đó chúng ta biết bị mắc kẹt trong nỗi khổ sở của khủng hoảng cảm xúc chưa được giải quyết, như họ sẽ trải qua trong một cuộc ly hôn kéo dài và mệt mỏi, hay như họ không thể ra quyết định liệu tiếp tục làm việc, duy trì mối quan hệ hay chấm dứt nó. Chúng ta thấy nó trong cơ thể lão hóa và khuôn mặt mệt mỏi của họ. Nhìn họ già hơn tuổi và thường bắt đầu có các vấn đề sức khỏe sẽ biểu hiện trong nhiều năm sau đó. Khi người ta bị stress mãn tính, hệ miễn dịch của họ thường không chống đỡ lại cơn cảm cúm xuất hiện ở mỗi năm.
Họ là những người phải dùng hết ngày nghỉ phép ốm và thường cần nhiều hơn thế. Cuối cùng, họ đầu hàng stress như thể nó đánh cắp từ họ thứ quý giá nhất: bản thân sự sống.
Duy trì sức khỏe đến từ khả năng tạo cho cơ thể môi trường nó cần để thực hiện chức năng vốn có – chữa lành – và thực hiện điều này ở cấp độ cơ bản nhất của bản thân DNA.
Tổng hợp bởi Lối Sống Xanh